Lati ọpọn irẹsi kan si ife kọfi kan, awọn amoye sọ pe awọn ounjẹ ti a jẹ fun lainidii le di pupọ diẹ ayafi ti a ba le jẹ ki wọn koju si iyipada oju-ọjọ.
Fun diẹ sii ju ọdun 10,000 eniyan ti lo ibisi ti o yan lati mu awọn eso ati ẹfọ ṣe deede si awọn ipo idagbasoke pato ti o yipada loni ni iwọn iyalẹnu.
Ati ibisi kanna ti o ti ṣe awọn irugbin ti o ni ere ti tun jẹ ki wọn jẹ ipalara si awọn iwọn otutu ti nyara, ogbele, ojo nla, awọn arun titun tabi awọn iyọnu ti awọn kokoro.
"Nigbati o ba yan 'fun awọn ti o dara julọ' awọn abuda (gẹgẹbi awọn eso ti o ga julọ), o padanu awọn iru awọn jiini," Benjamin Kilian, asiwaju ise agbese fun Ise agbese Awọn ibatan Egan ni Crop Trust, sọ fun AFP.
“A padanu oniruuru jiini lakoko itan-akọọlẹ ile… nitorinaa agbara ti awọn irugbin olokiki lati ṣe deede si ọjọ iwaju-si iyipada oju-ọjọ ati awọn italaya miiran — ni opin.”
Ìdáhùn, àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì sọ pé, ó lè jẹ́ láti mú oríṣiríṣi apilẹ̀ àbùdá yẹn múlẹ̀ nípa pípadà lọ sọ́dọ̀ àwọn baba ńlá ìgbẹ́ àwọn ohun ọ̀gbìn inú ilé.
Awọn ilẹ oko ti o farasin
Gẹgẹbi iwadi ti a tẹjade ni Oṣu Karun, awọn eewu imorusi agbaye n yipada fẹrẹ to idamẹta ti iṣelọpọ ogbin ni ita oju-ọjọ pipe fun ogbin.
Ile-iṣẹ Ọdunkun Kariaye ṣe asọtẹlẹ idinku ida 32-ogorun ninu awọn ikore ti poteto ati awọn poteto aladun nipasẹ ọdun 2060 nitori iyipada oju-ọjọ, lakoko ti awọn iṣiro kan sọ pe awọn agbẹ kofi yoo padanu idaji awọn ilẹ ti o baamu ṣaaju ọdun 2050.
Iresi, jijẹ ounjẹ to ṣe pataki julọ ni agbaye, ṣe alabapin lọpọlọpọ si imorusi agbaye nipa jijade methane bi o ti n gbin. O tun jẹ ewu nipasẹ awọn okun ti nyara ti o le fi iyọ pupọ sinu omi ti o kún fun awọn paadi iresi.
Àwọn irúgbìn tí wọ́n ti darúgbó ti irúgbìn wọ̀nyí lè ti ní ìkọ̀kọ̀ sí omi iyọ̀ tàbí ìwọ̀n ìgbóná kan tí a ṣàkọsílẹ̀ sínú apilẹ̀ àbùdá wọn—àti láti mú wọn padà, àwọn ògbógi ń wá àwọn baba ńlá wọn nínú igbó.
“A yoo nilo lati lo ọpọlọpọ ipinsiyeleyele bi a ti le… nitori pe o dinku awọn ewu, o pese awọn aṣayan,” ni onimọran nipa iṣẹ-ogbin Marleni Ramirez ti Oniruuru Oniruuru International sọ.
Kilian sọ pe: “Ṣugbọn kii ṣe gbogbo awọn ibatan inu igbẹ ni o wa ninu awọn banki apilẹṣẹ.
Dipo, o sọ pe o jẹ awọn onimọ-jinlẹ lati ṣe iwadii akoko ti n gba jakejado egan, ti aṣeyọri rẹ le gbarale orire nigbakan.
Ije lodi si akoko
Laarin ọdun 2013 ati ọdun 2018 Igbẹkẹle Oniruuru Irugbin Agbaye kojọ diẹ sii ju awọn ayẹwo 4,600 lati awọn ibatan egan 371 ti awọn irugbin pataki 28 pẹlu alikama, iresi, dun poteto, ogede ati apples.
Botanist Aaron Davis ṣiṣẹ ni Kew Royal Botanic Gardens ti o ṣe alabaṣepọ pẹlu Crop Trust.
Pẹlu awọn ẹlẹgbẹ rẹ, o ṣe awari eya kan ti kofi ni Sierra Leone ti o ni itara si iyipada afefe ju Arabica ikore lọpọlọpọ.
Ati pe o sọ pe wọn rii ni akoko kan.
Davis sọ pé: “Ká ní a ti lọ sí Sierra Leone fún ọdún mẹ́wàá ni, ó ṣeé ṣe kó ti parẹ́.
"Ninu awọn eya kofi 124, 60 ogorun ti wa ni ewu iparun, pẹlu eyi ti a le lo fun ibisi awọn kofi titun ti o lagbara."
Ninu iwadi ti awọn orilẹ-ede Central America mẹrin, ọkan ninu awọn ohun ọgbin mẹrin ti a ṣe atupale ni ewu pẹlu iparun, pẹlu 70 eya egan ti o ni asopọ si awọn irugbin nla ti a gbin bi agbado ati elegede.
Ati pe ere-ije naa ko pari ni kete ti wọn ti jẹ ikore.
Awọn irugbin igbẹ le ma ṣe deede si iṣẹ-ogbin nla ati ṣiṣẹda awọn oriṣiriṣi tuntun le gba awọn ọdun tabi paapaa awọn ewadun—boya gun ju lati pese idahun si idaamu ounjẹ ti n bọ.
Lọ́pọ̀ ìgbà, àwọn ògbógi sọ pé, a lè ní láti wá ọ̀nà kan láti gbé láìsí àwọn ohun èlò kan.
Gẹ́gẹ́ bí Àjọ Tó Ń Bójú Tó Oúnjẹ àti Iṣẹ́ Àgbẹ̀ ti Àjọ Ìparapọ̀ Àwọn Orílẹ̀-Èdè ṣe sọ, nígbà tí nǹkan bí àádọ́ta ọ̀kẹ́ [50,000] irúgbìn tí wọ́n ń jẹ ní pílánẹ́ẹ̀tì wà, mẹ́ta péré nínú wọn—ìrẹsì, àgbàdo àti àlìkámà—ń pèsè ìpín ọgọ́ta nínú ọgọ́rùn-ún agbára oúnjẹ tó wà lágbàáyé.
Pipadanu wọn le jẹ ki awọn ọkẹ àìmọye ṣe iyalẹnu kini wọn yoo jẹ ati awọn miliọnu awọn agbe n wa ọna tuntun lati ye.