Ọdunkun jẹ ọkan ninu awọn ounjẹ ounjẹ pataki julọ ni agbaye. Wọn jẹ orisun pataki ti awọn carbohydrates, awọn vitamin, ati awọn ohun alumọni, ati pe o jẹ ounjẹ pataki ni ọpọlọpọ awọn orilẹ-ede. Itan-akọọlẹ ti ogbin ọdunkun jẹ gigun ati ọlọrọ, ti o gba awọn ọgọrun ọdun ati awọn kọnputa.
Awọn ọdunkun ni a kọkọ jẹ ile ni awọn Oke Andes ti South America ni ayika ọdun 7,000 sẹhin. Awọn eniyan abinibi ti agbegbe naa gbin ati jẹun ọpọlọpọ awọn eya ọdunkun, ọkọọkan ni ibamu si awọn giga giga, awọn oju-ọjọ, ati awọn ipo ile. Wọ́n tún ṣe àwọn ọ̀nà tó gbóná janjan láti fi tọ́jú àwọn ọ̀dùnkún, irú bí gbígbẹ àti gbígbẹ, èyí tó jẹ́ kí wọ́n lè tọ́jú irè oko náà fún àkókò pípẹ́.
Ọdunkun naa ṣe ọna rẹ si Yuroopu ni ọrundun 16th, lẹhin iṣẹgun Ilu Sipeni ti Ilẹba Inca. Lákọ̀ọ́kọ́, àwọn ará Yúróòpù ń ṣiyèméjì nípa isu náà, èyí tí wọ́n kà sí oúnjẹ àjèjì tí kò sì dùn mọ́ni. Bibẹẹkọ, bi a ti ṣafihan ọdunkun si awọn agbegbe titun ati ni ibamu si awọn ipo idagbasoke tuntun, olokiki rẹ dagba. Laipẹ o di ounjẹ pataki ni ọpọlọpọ awọn apakan ti Yuroopu, ati pe o ṣe ipa pataki ni ifunni awọn olugbe ti n dagba ni kọnputa naa.
Ipa ti ọdunkun lori itan jẹ soro lati overstated. Ní ọ̀rúndún kọkàndínlógún, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìjákulẹ̀ irúgbìn ọ̀pọ̀tọ́ ní Ireland ló yọrí sí ìyàn apanirun kan tí ó pa iye ènìyàn tí ó lé ní mílíọ̀nù kan tí ó sì fipá mú àràádọ́ta ọ̀kẹ́ mìíràn láti ṣí lọ. Iyan naa ni awọn abajade awujọ, iṣelu, ati ti ọrọ-aje ti o jinlẹ, ati pe a gba kaakiri bi ọkan ninu awọn iṣẹlẹ asọye ti itan-akọọlẹ Irish.
Lónìí, ó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ gbogbo orílẹ̀-èdè lágbàáyé ni wọ́n ti ń gbin poteto, láti orí òkè tó ga ní Òkun Andes títí dé àwọn pẹ̀tẹ́lẹ̀ ọlọ́ràá ti Yúróòpù, Éṣíà, àti Áfíríkà. Wọn jẹ irugbin ti o ṣe pataki fun awọn agbe kekere ati awọn ile-iṣẹ agribusiness nla bakanna, ati pe wọn lo ni ọpọlọpọ awọn ounjẹ ti o yatọ, lati awọn poteto ti a ge ati awọn didin Faranse si awọn eerun ọdunkun ati oti fodika.
Bí ó ti wù kí ó rí, bí ó ti wù kí ó rí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀dẹ̀dẹ̀ dojú kọ àwọn ìpèníjà púpọ̀ ní ayé òde òní. Iyipada oju-ọjọ, arun, ati awọn ajenirun jẹ gbogbo awọn eewu si iṣelọpọ ọdunkun, ati pe o le ni awọn abajade iparun fun awọn agbe ati awọn alabara bakanna. Bi iru bẹẹ, iwulo ti nlọ lọwọ fun iwadii ati isọdọtun ni aaye ti ogbin ọdunkun, lati rii daju pe irugbin pataki yii tẹsiwaju lati ṣe ipa pataki ninu ipese ounjẹ agbaye.
Ni ipari, itan-akọọlẹ ti ogbin ọdunkun jẹ iwunilori ati itan-akọọlẹ eka ti o tan kaakiri awọn kọnputa ati awọn ọdunrun ọdun. Lati ipilẹṣẹ rẹ ni Andes si ipa rẹ ninu iṣẹ-ogbin ode oni, ọdunkun ti ni ipa nla lori awujọ eniyan ati tẹsiwaju lati jẹ irugbin pataki loni. Bi a ṣe nlọ siwaju, o ṣe pataki lati ṣe akiyesi awọn italaya ti o dojukọ iṣelọpọ ọdunkun ati ṣiṣẹ lati rii daju pe irugbin pataki yii jẹ okuta igun-ile ti ipese ounje ni agbaye.